تعریف
اختلال نقص توجه و بیش¬فعالی (ADHD) الگویی از مشکلات است که معمولا در کودکی ایجاد می شوند. والدین و معلّم ها متوجه می شوند که کودک:
- بیش از حد معمول فعالیت و تحرک دارد.
- دائم حواسش پرت می شود. نمیتواند حتی برای مدت کوتاهی مشغول یک کار ثابت باشد.
- تکانشی است یعنی بدون فکر و ناگهانی دست به کاری می زند.
تمرکز کردن برایش خیلی سخت و دشوار است.
بسیاری از ما حداقل برخی از علائم بالا را در خود داریم ولی دچار اختلال نقص توجه و بیش فعالی نیستیم. زمانی می توان گفت فردی به ADHD مبتلاست که علائم بالا ارتباطش با سایر افراد یا وضعیت شغلی یا تحصیلی اش را دچار مشکل کند.
اختلال کم توجهی / بیش فعالی یا ADHD چیست؟
زمانی که صحبت از بیش فعالی می شود بیشتر افراد فکر می کنند که این مورد محدود به دوران کودکی است در حالیکه اصلا اینگونه نیست. بیش فعالی و کم توجهی در بزرگسالان نیز دیده می شود اما نشانه های آن ریشه در کودکی فرد دارد. برای بیشتر افراد، اختلال ADHD بزرگسالان مشکلات بسیار بزرگی ایجاد می کند که می توان آنها را با درمان های مختلف بهبود بخشید. درمان ADHD بزرگسالان با کودکان یکسان است و شامل داروهای محرک یا سایر داروها، مشاوره روانی (روان درمانی) و درمان برای شرایط سلامت روان است که همراه با این اختلال رخ می دهد.
فرد مبتلا به اختلال بیش فعالی و نقص توجه چه علائمی را تجربه می¬کند؟
اگر به این اختلال مبتلا باشید متوجه می شوید که:
- بیدقّت هستید، به جزئیات توجه نمیکنید، خصوصا در مواردی که احساس میکنید موضوع کسلکننده است. حواستان به راحتی پرت میشود.
- برایتان سخت است که به صحبت سایرین گوش کنید، به همین خاطر مرتب حرفشان را قطع میکنید یا جملهشان را برایشان تمام میکنید. یا اینکه در مواقعی که نباید چیزی بگوئید حرف میزنید.
- برایتان مشکل است که از یک دستورالعمل پیروی کنید.
- به سختی میتوانید به کارهایتان نظم و ترتیب بدهید. کارهای زیادی را به طور همزمان شروع میکنید بدون آنکه آنها را به پایان برسانید.
- تحمّل انتظار کشیدن را ندارید و مواقعی که اتفاق خاصی نمیافتد احساس بیحوصلگی میکنید. بیقرار هستید و نمیتوانید آرام بمانید.
- فراموشکا هستید. وسایلتان را گم میکنید یا یادتان میرود که آنها را کجا گذاشته اید.
- به آسانی تحریکپذیر، بیطاقت یا سرخورده میشوید یا اینکه به سرعت از کوره در میروید.
- احساس میکنید ناآرام و عصبی هستید، غلبه بر افکارتان مشکل است و به سختی میتوانید استرسهایتان را کنترل کنید.
- میخواهید هر کاری را بدون فکر و تأمل و در همان لحظه انجام بدهید که باعث میشود به دردسر بیافتید.
تفاوت فرد عادی با فردی که به اختلال ADHD مبتلاست چه می باشد؟
تقریبا همه افراد دارای نشانه مشابه به این اختلال در برهه ای از زندگی خود هستند. اگر مشکلات شما تازه هستند و یا گاه به گاه در گذشته رخ داده اند، شاید این اختلال را نداشته باشید. اختلال ADHD تنها زمانی تشخیص داده می شود که نشانه های آن به اندازه کافی شدید و حاد شده باشد و باعث ایجاد مشکلات زیادی در زندگی روزمره فرد گردد. این علائم مداوم و مخرب می تواند ریشه در گذشته و دوران کودکی فرد داشته باشد. تشخیص این اختلال در افراد بزرگسال کمی دشوار است زیرا برخی از نشانه های خاص این اختلال شبیه سایر موارد است. مثلا ممکن است فردی که به این اختلال مبتلاست دچار اضطراب و یا اختلال خلقی شده باشد. بیشتر بزرگسالان با ADHD همچنین سایر مشکلات ذهنی همچون افسردگی یا اضطراب را نیز دارند.
چه کمک هایی برای بزرگسالان مبتلا به ADHD امکان پذیر است؟
شما می توانید در این مورد با روانپزشکتان صحبت کنید. او می تواند سود و زیان های درمان های طبی و روان¬درمانی را مرور کند. هریک از این درمان ها به تنهایی یا توأم با هم قابل انجام هستند.
روان درمانی
درمان شناختی رفتاری(CBT) می¬تواند به شما کمک کند تا:
- راه هایی پیدا کنید که مطمئن شوید که وظایف مهمی راکه باید انجام بدهید، انجام می-دهید.
- راه هایی پیدا کنید تا به زندگی¬تان بهتر نظم بدهید.
- راه هایی پیدا کنید که بتوانید احساس اضطراب خود را کاهش دهید.
داروها
روند. این داروها شامل متیل¬فنیدیت و دکسامفتامین هستند. ( به نام¬های ریتالین، کنسترا، اکوازیم و دکسدرین هم شناخته می¬شوند.) این داروها خیلی سریع اثر می کنند ولی اثرشان در طول شب از بین می رود. عجیب به نظر می رسد که چنین داروهایی بر ADHD موثر باشند ولی شواهد کافی به نفع این مطلب وجود دارد. انواع آهسته اثر این داروها نیز وجود دارند که فقط کافی است یک بار در روز استفاده شوند. این داروها قابل سوء مصرف هستند بنابراین در انگلستان از نظر قانونی جزو داروهای «تحت کنترل» هستند. عوراض جانبی این دسته از داروها شامل کاهش وزن و گاهی روان پریشی است.
اتوموکستین ( به نام استراترا هم شناخته میشود.)
این دارو یک داروی «غیر محرک» است و چند هفته طول می کشد تا اثرات آن آغاز شود. عوارض جانبی شامل دل پیچه و اسهال است. گزارش هایی نیز در مورد افزایش افکار آسیب به خود به دنبال مصرف این دارو وجود دارد.
چه زمانی باید به روانپزشک یا روانشناس مراجعه کرد؟؟
اگر عدم توجه، بیش فعالی و یا رفتار تکانشی به طور مستمر زندگی شما را
مختل کند، باید با یک پزشک متخصص در این مورد صحبت کنید. البته برخی از نشانه های
اختلال ADHD با سایر شرایط
ذهنی یکسان است و ممکن است اصلا مبتلا به این اختلال نباشید. اما شاید شما شرایط
دیگری داشته باشید که نیازمند درمان باشد.
آیا ADHD ژنتیکی است؟
شواهد نشان می‌دهد که اختلال بیش فعالی هم زمینه‌ی ژنتیکی دارد و هم زمینه‌ی محیطی. برای مثال، مطالعات انجام شده بر روی دو قلوها نشان داده است که دو قلوهای همسان نسبت به دو قلوهای غیرهمسان احتمال بیشتری دارد که هر دو به اختلال ADHD مبتلا باشند.
هیچ ژن منفرد و مشخصی مسئول ایجاد اختلال بیش فعالی نیست. بلکه، مانند بسیاری از بیماری‌های روانی، تصور میشود که این بیماری با ژن‌های مختلفی در ارتباط باشد که برخی از آنها هنوز شناخته نشده‌اند.
آیا بیش فعالی بیماری زندگی به سبک مدرنیته است؟
برخی کارشناسان می‌گویند که چیزی که به آن ADHD گفته میشود، در واقع یک بیماری مرتبط با تمدن است؛ به این معنا که این اختلال به سبب ناهماهنگی در بین ریشه‌های تکاملی انسان و محیط مدرن اطراف ایجاد میشود. برای مثال، سطوح بالای انرژی ممکن است یک ویژگی تطابقی برای یک شکارچی باشد اما همین انرژی در کلاس درس مدرن می‌تواند مشکل‌ساز باشد.
برخی از کارشناسان برجسته‌ی رشد کودک معتقدند که افزایش آمار کودکان مبتلا به ADHD با افزایش تمرکز برای موفقیت در امتحانات دشوار و استاندارد و کاهش زمان بازی ارتباط دارد. این موضوع نشان می‌دهد که حداقل برخی از کودکانی که تشخیص ابتلا به ADHD داده شده است، در محیط‌هایی قرار داشته‌اند که این ناهماهنگی تکاملی را تشدید کرده است.
چگونه می توانم به خودم کمک کنم؟
1- ADHD و شما فکر کنید که ADHD چگونه می تواند بر موارد زیر اثر بگذارد؟
- نحوه فکر کردن و احساسات شما
- اطرافیانتان
2- راجع به ADHD اطلاعات بیشتری کسب کنید مطالب فراوانی در این مورد در کتاب ها و اینترنت موجود است. گروه های حمایتی نیز وجود دارند که می توانید با کمک آنها مطالب بیشتری یاد بگیرید. (به قسمت پایین رجوع کنید.)
3- با اطرافیانتان راجع به مشکلاتتان صحبت کنید دوستان، خانواده، معلم ها و همکارانتان شما را به خوبی می شناسند. بپرسید آنها مشکل شما را چطور می بینند و آیا متوجه نکاتی که شرایط را برای شما بهتر یا بدتر می کنند شده اند؟
4- چه نکاتی شرایط را بهتر یا بدتر می کند؟ راجع به مواردی که در زندگیتان وجود دارند و می توانند شرایط را برایتان بهتر یا بدتر کنند فکر کنید.
5- کارهایی را که می توانند به شما کمک کنند انجام دهید
- ممکن است نظم بخشیدن به امور و کارهایتان برایتان سخت باشد پس کارهایی را که واقعا لازم هستند انجام دهید. لیست تهیه کنید، یادداشت روزانه بنویسید و مواردی را که باید یادتان بماند روی کاغذهای چسب دار نوشته در معرض دید خود قرار دهید . زمانی را برای برنامه ریزی کارهایتان اختصاص دهید.
راه هایی برای تخلیه انرژی خود پیدا کنید. مثل ورزش کردن
راه هایی برای آرامش یافتن پیدا کنید. مثل موسیقی یا تکنیک های آرمیدن
- راجع به اهداف خود واقع بین باشید
- کارهایی را که می توانید به خوبی انجام دهید را مرتب به خود یادآوری کنید.
- از مواردی که شرایط را برایتان سخت تر می کند اجتناب کنید. این موارد می تواند شامل بحث و مشاجره با دیگران، مصرف الکل و مواد و استرس های زیاد کاری باشد.
- از معاشرت با افرادی که باعث می شوند الکل یا مواد مصرف کنید یا در شرایط استرس زا قرار بگیرید خودداری کنید
6- از دیگران کمک بگیرید
- کارفرما، معلّم یا مربی شما می تواند برایتان تسهیلاتی قائل شوند.
- به گروه های خودیار بپیوندید یا از چت روم های اینترنتی که به افراد ADHD اختصاص دارند استفاده کنید.
- اگر به خاطر علائم اختلال تحت فشار هستید یا دچار افسردگی شده اید، پزشک عمومیتان می تواند شما را به تیم سلامت روان اجتماعی یا مشاور معرفی کند.
15 نکته برای کمک به خودتان برگرفته از 15 نکته از روانپزشک آمریکایی اد هالوول در« مستعد حواس پرتی»
1- به سایرین در مورد این اختلال بگوئید: ولی از این تشخیص به عنوان« عذر وبهانه» استفاده نکنید.
2- از دوستان و افراد خانواده خود کمک بخواهید: ولی دقیقا بگوئید که چه می خواهید.
3- در مورد این که چه تاثیری بر دیگران می گذارید از آنها بازخورد بگیرید: همینطور زمانی که کارها را درست انجام می دهید از دیگران بازخورد بگیرید.
4- از ساختار و چارچوب استفاده کنید و اولویت گذاری کنید:
- لیست و یادداشت تهیه کنید.
- از برگه های یادآور و کدگذاری با رنگ های مختلف استفاده کنید.
- اهداف بزرگ را به هدف های کوچکتر و قابل انجام تقسیم کنید.
5- وقتی اوضاع خوب پیش می رود به خودتان جایزه بدهید: خودتان را در مواقعی که کارها خیلی هم بد انجام نشده اند هم تشویق کنید.
6- وظایف کسل کننده را زود انجام دهید: به یک باره این کارها را جمع و جور کنید.
7- قبول کنید که برخی کارها فقط «سخت» هستند: با این باور این نوع کارها شما را از پا در نمی آورند.
8- برای جلسات یا مکالمات مشکل برنامه ریزی کنید: مشکلات را پیش بینی کنید.
9- راه هایی پیدا کنید که به شما کمک کنند تا بهتر تمرکز کنید: موسیقی حین انجام کار، سکوت یا این که شیء ای را انتخاب کنید که بتوانید با دستانتان با آن بازی کنید.
10- برای خودتان اوقات فراغت و استراحت در نظر بگیرید: ورزش، رقص، دویدن
11- خودتان را سرزنش نکنید: ( پدر و مادر خود را هم سرزنش نکنید.)
12- به یک گروه حمایتی بپیوندید: یا خودتان یک گروه را راه اندازی کنید!
13- یاد بگیرید که شرایط خلقی خود را تحمل کنید ( بدون این که دچار هول و اضطراب بشوید یا این که فاجعه سازی کنید.): به خودتان نگوئید:” ناامید هستم.” یا “هیچوقت نمی¬توانم که…”
14- دوستانی پیدا کنید که برایتان مفید هستند: با آنها وقت بگذرانید.
15- به خودتان افتخار کنید: بله، واقعا!..شما دارید تلاش می کنید تا شرایط و اوضاع را بهتر کنید!!
تشخیص اختلال ADHD در بزرگسالان:
تشخیص این اختلال در بزرگسالان نسبت به کودکان چالش برانگیزتر است. تشخیص نشانه ها و علائم آن در بزرگسالی می تواند بسیار دشوار باشد. یک آزمایش واحد نمی تواند تشخیص این اختلال را تایید کند. روانشناس یا روانپزشک شما باید آزمایش های فیزیکی مختلفی را انجام دهد و سوالاتی نیز را از شما بپرسد.
فاکتورهای خطر بیش فعالی / کم توجهی:
اگر موارد زیر را داشته باشید، به طور بالقوه در معرض خطر ابتلا به ADHD هستید:
- در اعضای خانواده فردی با این اختلال و یا سایر بیماری های ذهنی وجود داشته باشد.
- نوشیدن الکل، سیگار کشیدن و یا مصرف مواد مخدر در دوران بارداری مادر.
- مادر شما در دوران بارداری، در معرض سموم محیطی قرار گرفته باشد.
- در دروان کودکی در معرض سموم محیطی همچون سرب قرار گرفته باشید.
- قبل از موعد مقرر متولد شده اید (تولد نارس).
چه انتظاری باید از روانپزشک یا روانشناس داشته باشید:
برای پاسخ دادن به سوالات زیر خود را آماده کنید. در اینصورت می توانید زمان ملاقات خود را مدیریت نمایید.
- چه زمانی برای اولین بار متوجه مشکلاتی همچون عدم تمرکز و توجه شدید؟ آیا هنوزهم این مشکلات را دارید؟
- آیا علائم مرتبط با بیش فعالی و عدم تمرکز ادامه دارد و یا موقت است؟
- کدام یکی از علائم شما را بیشتر اذیت می کند؟
- چقدر نشانه های شما حاد و شدید است؟
- در چه مکان هایی بیشتر متوجه نشانه های خود می شوید؟
- دوران کودکی خود را چگونه گذراندید؟ آیا در دوران مدرسه هم مشکلات خاصی داشتید؟
- عملکرد شما در مدرسه و دانشگاه چگونه بوده است؟
- الگو و ساعت خواب شما چگونه است؟
- چه چیزی نشانه ها و علائم شما را بدتر می کند؟
- چه چیزی نشانه ها و علائم شما را بهبود می بخشد؟
- از چه داروهایی استفاده می کنید؟
- آیا قهوه مصرف می کنید؟
- الکل و یا مواد مخدر نیز مصرف می کنید؟؟