کودک آزاری جزء ابعاد گوناگون اجتماعی، حقوقی و بالینی است که براساس این سه بعد تعریف های متناسب با آن صورت گرفته است. علاوه بر آن بعد های دیگری نظیر فرهنگ و ارزش های فرهنگی نقش زیادی در تعریف کودک آزاری دارد، چون فرهنگ ها و سنت های هر جامعه با جامعه دیگر متفاوت است و نمی توان یک تعریف دقیق از کودک آزاری ارائه کرد. به همین دلیل برای تعریف کودک آزاری باید به ارزش ها و آداب و رسوم جامعه توجه کرد زیرا ممکن است یک رفتاری در جامعه به عنوان آزار تلقی شود و در جامعه دیگر آن رفتار عادی به شمار آید.
سازمان جهانی بهداشت کودک آزاری را این گونه تعریف کرده است:
ایجاد هر گونه آسیب یا تهدید سلامت جسم، روان، آسایش و رفاه کودک از سوی والدین یا افرادی ک به او مسئول هستند. به صورت کلی هر گونه آسیب جسمی، روانی، جنسی، عدم پاسخ به نیاز های اساسی افراد زیر 18 سال توسط افرادی که مسئولیت مراقبت از آنها را دارند کودک آزاری محسوب می شود.
انواع کودک آزاری
کودک آزاری بر اساس رفتار های خشونت آمیز به چهار دسته تقسیم بندی می‌شود:
1)سوء استفاده جسمی:
از کودک آزاری جسمی همانند کودک آزاری نمی‌توان یک تعریف مشخص و دقیقی را ارائه داد و همانطور که در مطالب قبلی گفته شد این مورد هم فرهنگ و آداب رسوم خود را دارد که ممکن است با جامعه دیگر متفاوت باشد و هر کدام نیز پروتکل های مربوط به خود را در مورد اطفال را دارد.
صاحب نظران معتقدند که مفهوم کودک آزاری را باید نسبت به معیار های آن جامعه تعیین کرد زیرا ممکن است برخی از بدرفتاری و آزارها در فرهنگی عادی باشد (مثل ختنه کردن دختران همانند پسران در برخی مناطق) ولی در فرهنگی دیگر آسیب و خشونت تلقی شود.
از کودک آزاری جسمی می توان به عنوان یک آزار جسمی خفیف و در حد تنبیه بدنی یاد کرد، تا آزار جسمی شدید.
آزار جسمی خفیف:
آزار جسمی خفیف مانند مشت زدن، سیلی زدن، نیشگون گرفتن، هل دادن، چنگ زدن و پرتاب وسایل به سمت کودک و … آن دسته از رفتار هایی هستند که در اکثر جوامع تنبیه محسوب نمی شود و فقط جنبه‌ی تربیتی دارد که علائمی همچون کبودی، زخم، شکستگی، پارگی پوست، خون مردگی، خونریزی داخلی، آسیب به گوش، چشم، مغز و … را دارد.
2) سوء استفاده عاطفی
نام دیگر سوء استفاده عاطفی سوء استفاده روانشناختی است که جزئی از مراتب کودک آزاری می باشد. علاوه بر آزارهای جسمی و جنسی کودک که گفته شد آزار عاطفی همچون ایجاد وحشت در کودک، تهدید، انتقاد مکرر، تمسخر، ایجاد احساس گناه وجود دارد که روان و عملکرد روانشناختی فرد را در بزرگسالی تحت تاثیر قرار می دهد.
سوء استفاده عاطفی دو نوع است:
- آزار عاطفی غیر مستقیم یا منفعلانه:
عدم توجه و برطرف نکردن نیاز های کودک توسط والدین و نزدیکان کودک که باعث رشد و سلامتی آنها می شود آزار غیر مستقیم و یا منفعلانه نامیده می شود که ریشه در غفلت و بی توجهی دارد.
- آزار عاطفی مستقیم یا فعالانه:
این نوع آزار اشاره به رفتار های توهین آمیز، تمسخر، مقایسه کودک با همسن و سال هایشان، ایجاد احساس گناه در کودک، منع کودک از تحصیل و… دارد.
پنج خصوصیت برای کودکان که مورد بی توجهی عاطفی خانواده قرار می گیرد عبارت است از: وحشت زده بودن، منزوی و خجالتی بودن، طرد شدن، زمینه انحرافی، عدم توجه از جانب دیگران.
3) سوء استفاده جنسی
در این نوع سوء استفاده جنسی که به آن تجاوز جنسی هم گفته می شود، با زور و اجبار همراه است. در این نوع سوء استفاده جنسی یک فرد بزرگ سال برای برطرف کردن نیاز جنسی و برای تحریک و ارضای جنسی خود از کودک استفاده می کند که پیامد های جبران ناپذیر و سختی را برای کودک به ارمغان می آورد و معمولا توسط افراد نزدیک کودک انجام می گیرد.
آزار جنسی کوکان از جانب افراد با لمس اندام جنسی، تماس دهان، مقعد و ناحیه تناسلی، نمایش فیلم های مستهجن، تعرض جنسی، زنا، لواط و خود فروشی کودکان انجام می گیرد. که در این نوع آزار جنسی فرد به دلیل ترس از آبرو آن را با کسی در میان نمی‌گذارد و برای همیشه آن را مخفی می کند. همچنین ازدواج زودهنگام کودکان یکی دیگر از مراتب کودک آزاری می باشد که در آن استثمار جنسی رخ می دهد.
آثار و پیامد های کودک آزاری جنسی:
عواقب منفی در کوتاه مدت: اختلالات رفتاری، آسیب زدن به خود، خودکشی، شب ادراری، افت تحصیلی، پرخاشگری و…
عواقب منفی در بلند مدت: اضطراب، افسردگی، ترس از ازدواج، بزهکاری و… که کودکان آسیب دیده اغلب در طول زندگی خود احساس گناه و پوچی می کنند.
4) غفلت
از بین همه این موارد یکی از شایع ترین انواع کودک آزاری غفلت و بی توجهی به کودک است که دلیل آن فراهم نکردن نیازهای اساسی کودک نظیر تغذیه، پوشاک، مسکن، آموزش، بهداشت و عدم توجه به نیاز های روانی کودک می باشد.
انواع غفلت به شرح زیر است:
- غفلت جسمی: یکی از شایع ترین غفلت ها است که در آن نیاز های ضروری مانند خوراک، پوشاک و سرپناه برای کودک فراهم نمی شود. از جمله مواردی که می توان به آن اشاره کرد بیرون کردن کودک از خانه و رها کردن می‌باشد.
- غفلت تحصیلی: عدم توجه به تحصیل و ثبت نام کودک، توجه نکردن به نمرات کودک، شرکت نکردن در جلسه های مدرسه و… است.
- غفلت عاطفی: بی توجهی به عواطف کودک می باشد.
- غفلت پزشکی: رسیدگی نکردن به نیاز های پزشکی، بهداشتی و درمانی کودک می باشد.