در همه دوران‌های تاریخی، بشر با موضوع مهمی در روابط زن و مرد مواجه بوده است. روابطی متاثر از غریزه جنسی و چارچوبی مبهم در برقراری رابطه جنسی که زمینه ساز معضلات و مشکلات مختلفی برای اشخاص و جامعه بوده است. در خصوص چگونگی پاسخگویی به غریزه جنسی انسانها دیدگاه‌‌های مختلفی از جانب صاحب نظران، اندیشمندان و دیگر بزرگان دینی و فرهنگی ایراد شده است که در مقابل، انتقاداتی به هر یک از این دیدگاه ها وارد می‌باشد. در ادامه به بررسی موضوع ازدواج سفید می پردازیم.
نیاز جنسی در ازدواج سفید
اساساً موضوع رابطه جنسی و همچنین پاسخگویی به نیاز جنسی موضوعی خیلی حساس و پر اهمیت تلقی می‌شود. در نظام‌های فکری کشورهای گوناگون، آن دسته از روابط جنسی بین زن و مرد که بدون رعایت چارچوب و موازین رایج در آن جامعه شکل گرفته باشد؛ به مفهوم بی بند و باری و فساد تعریف شده است. فرهنگ برقرار در هر کشور در هر دوره تاریخی دچار تغییرات زیادی بوده است که ریشه در تفکر حاکمان و اندیشمندان آن کشور دارد.
کشورمان ایران نیز همچون ملل دیگر دارای فرهنگ و آداب و رسوم مختص به خود می‌باشد که در مورد روابط جنسی زن و مرد تعیین و تکلیف کرده است. همانطور که مستحضرید، فرهنگ و آداب و رسوم قالب کشورمان برگرفته از مبانی دینی و فرهنگ ناب ایرانی بوده و عموم مردم ایران متدین به دین اسلام و مذهب شیعه می‌باشند و در کنار آن با فرهنگ و آداب و رسوم ایرانی خود، مناسبات اجتماعی و شخصی خود را به پیش می‌برند.
و از سوی دیگر قانونی که در ایران حکم فرما می‌باشد برگرفته از دستورات دین مبین اسلام و تفسیر‌های مراجع عظام از احادیث و دستورات دینی است. همانطور که می دانید دین اسلام و مذهب شیعه، پاسخگویی به نیازهای جنسی زن و مرد را در چارچوب ازدواج و عقد نکاح تعریف کرده است. بنابراین تنها بستر قانونی و شرعی و اخلاقی رفع نیازهای جنسی زن و مرد در ایران در قالب ازدواج دائم و موقت تعریف شده است. طبعاً دستورات قانونی و شرعی به دلیل آنکه در طول گذر زمان در فرهنگ غالب مردم جای خود را باز می‌کند از جایگاه اجتماعی نیز برخوردار می‌شود با این اوصاف همان طور که می دانیم؛ پاسخگویی به نیازهای جنسی در قالبی غیر از ازدواج برای عموم مردم ایران مسئله‌ای ناخوشایند، ناپسند و غیر اخلاقی قلمداد می‌شود.
در سالیان اخیر کلید واژه داغ و مهمی که در مبحث پاسخگویی به نیازهای جنسی زن و مرد در ایران ترویج پیدا کرده است؛ کلید واژه‌ی ازدواج سفید می‌باشد. احتمالا تا حدودی در خصوص مسئله ازدواج سفید و شرایط مربوط به آن آگاهی در اختیار دارید. قطعا می‌دانید که ازدواج سفید در ایران از هیچ جایگاه قانونی، شرعی و عرفی برخوردار نیست و به منزله تخطی از قوانین و مفاهیم دینی حاکم بر کشور می‌باشد و بحث و جدال های زیادی را نیز به همراه داشته است.
در این مطلب آموزشی تیم پژوهشی گروه وکلای یاسا به منظور توضیح و تفسیری پیرامون مسئله ازدواج سفید و آگاهی بخشی مردم در خصوص این پدیده نوین، اقدام به تهیه مقاله آموزشی بر اساس اطلاعات و گفتمان های عنوان شده توسط صاحب نظران و اشخاصی که به صورت میدانی با مسئله ازدواج سفید در ارتباط بوده‌اند گرفته است که خدمت شما سروران ارائه می‌نماییم.
لازم به ذکر است که تیم پژوهشی گروه وکلای یاسا همه این مباحث را بر اساس اطلاعات موجود در وب سایت‌ها و مقالات منتشر شده از جانب صاحب نظران و کارشناسان این حوزه جمع آوری و به نگارش رسانده است و در خصوص صحت و سقم این مباحث نمی توان تاییدیه‌ای ارائه داشته باشد..
با گروه وکلای یاسا در مطلب آموزشی ازدواج سفید همراه باشید…
ازدواج سفید چیست؟
اگر بخواهیم ازدواج سفید را به صورت ساده تعریف نماییم می‌توانیم بگوییم که ازدواج سفید، شروع و تشکیل پیوند زناشویی بین یک زن و مرد بدون لحاظ چارچوب قانونی، حقوقی، شرعی و عرفی می‌باشد.
در واقع در ازدواج سفید زن و مرد بدون ثبت رسمی و قانونی مسئله ازدواج و بدون گذراندن آداب و رسوم مرسوم در رابطه با ازدواج رسمی، شروع زندگی‌شان را زیر یک سقف پایه ریزی می‌نمایند. طبعاً در چنین ارتباطی طرفین تعهد قانونی و شرعی نسبت به یکدیگر ندارند و نمی‌توانند مدعی حق و حقوقی نسبت به یکدیگر باشند.
با این اوصاف متوجه می شویم که ازدواج سفید پدیده‌ای غیر قانونی، غیر رسمی و خلاف و آداب و رسوم حاکم بر جامعه می باشد و در دنباله آن، مجموعه ای از ناهنجاری‌های اخلاقی و اجتماعی به بار می‌آید.
از همین رو مسئله ازدواج سفید باعث نگرانی و بحث و کشمکش‌های زیادی در میان مسئولان ذی ربط، کارشناسان، جامعه شناسان و دیگر صاحب نظران این حوزه شده است. در ادامه بیشتر با ازدواج سفید و مسائل مرتبط با آن آشنا می‌شویم.
تاریخچه ازدواج سفید از کجا و در چه زمانی نشات گرفته است؟
به اعتقاد بسیاری از کارشناسان؛ اهمیت و نقش محوری خانواده در جامعه ایرانی دارای وجه تمایز‌هایی با سایر کشورهای دنیا می‌باشد. به طور مثال اهمیت و جایگاه ویژه‌ای که خانواده در زندگی شخصی و اجتماعی اشخاص در ایران دارد، در مقام مقایسه با این جایگاه برای ملل اروپایی و آمریکایی نمی‌باشد. چرا که کشورمان به دلیل ریشه فرهنگی متاثر از مبانی دین مبین اسلام و تمدن ناب ایرانی به جایگاه ویژه خانواده در پیشبرد زندگی اجتماعی و شخصی افراد تاکید ورزیده است. این مهم را به راحتی می‌توان در گفتمان بزرگان و صاحب نظران دینی و ملی کشورمان شاهد بود.
در خصوص تاریخچه ازدواج سفید بایستی به نظام اجتماعی و تشکیلاتی کشورهای غربی رجوع کرد. جایی که در سالیان اخیر شروع و برقراری پیوند عاطفی و زناشویی در کشورهای غربی در ساختاری خارج از مباحث حقوقی و سنت‌های مرسوم ترویج پیدا کرده است و مقوله ازدواج غیر رسمی و غیر حقوقی از جایگاه خاصی برخوردار شده است.
ازدواج سفید برای اولین بار در ایالات متحده امریکا و زیر پرچم جنبشی به نام آزادی زنان پایه ریزی شده است. اگرچه جنبش آزادی زنان با هدف و نیت توسعه اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و … کشور و تحقق مفهوم عدالت در همه ابعاد برای زنان شکل گرفت، اما سالها بعد این جنبش به نام انقلاب جنسی دربین کارشناسان معرفی گشت و ابعاد عدالت جویانه و ضد تبعیض آن جایش را به ناهنجاری‌ها و رفتارهای نامتعارف و ابتذال محور در بین زنان داد. درست است که ماهیت و هدف جنبش آزادی زنان دارای ارزشمندی‌های زیادی برای جامعه ایالات متحده امریکا بود ولی نمی‌توان از ناهنجاری‌ها و سنت شکنی‌های غیر اخلاقی آن چشم پوشی کرد.
از آن زمان بود که پدیده ازدواج سفید و شروع زندگی مشترک بدون لحاظ مسائل قانونی و رسمی ترویج یافت.
انگیزه‌ها در ازدواج سفید
در این باره که آیا ازدواج سفید طغیانی است درمقابل آنچه جامعه و حکومت بر آزادی‌های فردی به ویژه بر زنان اعمال میکنند یا اینکه مسیری آگاهانه است برای رسیدن به یک انتخاب درست برای ازدواج دائمی، بحث و نظر زیاد است.
خانمی با نام مستعار الهام زرباف از تهران به دویچه وله می‌گوید: «من و شریک زندگی‌ام در محل کار آشنا شدیم و این آشنایی به منظور ازدواج شکل گرفت. بعد از اینکه کم‌کم آشنایی ما بیشتر شد متوجه شدم خانواده پرتنشی دارد و حدس زدم شاید انگیزه اصلی او برای تشکیل خانواده، فرار کردن از محیط پرتلاطم خانه باشد. به دلیل اینکه خانواده من ساکن شهرستان بودند و من سالها مجردی زندگی می‌کردم به او پیشنهاد کردم مدتی با هم زندگی کنیم تا در شرایط ذهنی آرام‌تری بتوانیم برای آینده تصمیم بگیریم.»
روزنامه “ابتکار” در ۱۶اردیبهشت ۱۳۹۳ (برابر ۶ مه ۲۰۱۴) به نقل ازمصطفی اقلیما، رئیس انجمن علمی مددکاران اجتماعی ایران می نویسد: «عدم‌مسؤلیت‌پذیری جوان‌ها یکی از بزرگ‌ترین علت‌هایی است که آنها به “ازدواج سفید” تن در می‌دهند. در “ازدواج سفید” به خاطر اینکه هیچ کجا سندی مبنی بر زن و شوهری ثبت نشده است به همین خاطر خیلی راحت این دختر و پسر می‌توانند رابطه خود را پایان بدهند بدون اینکه اتفاقی افتاده و کسی از کسی انتظار و توقعی داشته باشد به همین خاطر در این دوره و زمانه چه چیزی بهتر از این اتفاق؟»
در خصوص نحوه پایبندی و مسئولیت در این نوع همزیستی، زرباف اما نظر متفاوتی دارد: «به نظر من پایبندی و مسئولیت‌پذیری در این زندگی هیچ فرقی با ازدواج‌های ثبت شده ندارد. لااقل برای ما و زوج‌های مشابهی که می‌شناختیم این طور بوده است. بارها در مقاطعی از این زندگی مشترک، به این نتیجه رسیدم که انتخابم اشتباه است ولی پس از صحبت با شریک زندگی‌ام، تصمیم گرفتیم برای حل مشکلات مبارزه کنیم. حتی در این راه از مشاوره خانواده و مشاور جنسی کمک گرفتیم. در هر حال به خاطر مشکلات متعدد، سعی می‌کردم ازدواج رسمی را به عقب بیندازم.»
در این خصوص خانمی با نام مستعار پریسا گلریز از مشهد به دویچه‌وله می‌گوید: «من و دوست پسرم ۶ سال با هم دوست بودیم و بعداز آن کاملا آگاهانه و با قبول همه مسئولیت‌ها پذیرفتیم زیر یک سقف برویم. به هیچ عنوان نه من و نه او چنین نگاهی نداشتیم که اگر رابطه کار نکرد به راحتی می توانیم از هم جدا شویم. برای زیر یک سقف رفتن هم کلی برنامه‌ریزی کرده بودیم. انگیزه آن آقا از همان ابتدا ازدواج دائم بود ولی برای من استقلال از خانواده بیشتر مطرح بود.»
علل گسترش ازدواج سفید در شهرهای بزرگ
در کشورهای غربی تغییر سبک زندگی و پیامدهای مالی ناشی از طلاق دلیل اصلی رواج زندگی‌های مشترک بدون ازدواج است. این پدیده در ایران ولی نوظهور است. به عقیده کامیل احمدی، مردم شناس و محقق، این پدیده در ایران عمری حدود ده سال دارد و در کلان‌شهرهایی مانند تهران، مشهد، اصفهان و شیراز بین جوانانی که اکثرا بومی این شهرها نیستند و شاغل و یا دانشجو هستند رواج دارد.
علل گسترش ازدواج سفید در شهرهای بزرگ
در کشورهای غربی تغییر سبک زندگی و پیامدهای مالی ناشی از طلاق دلیل اصلی رواج زندگی‌های مشترک بدون ازدواج است. این پدیده در ایران ولی نوظهور است. به عقیده کامیل احمدی، مردم شناس و محقق، این پدیده در ایران عمری حدود ده سال دارد و در کلان‌شهرهایی مانند تهران، مشهد، اصفهان و شیراز بین جوانانی که اکثرا بومی این شهرها نیستند و شاغل و یا دانشجو هستند رواج دارد.
علل گسترش ازدواج سفید در شهرهای بزرگ
در کشورهای غربی تغییر سبک زندگی و پیامدهای مالی ناشی از طلاق دلیل اصلی رواج زندگی‌های مشترک بدون ازدواج است. این پدیده در ایران ولی نوظهور است. به عقیده کامیل احمدی، مردم شناس و محقق، این پدیده در ایران عمری حدود ده سال دارد و در کلان‌شهرهایی مانند تهران، مشهد، اصفهان و شیراز بین جوانانی که اکثرا بومی این شهرها نیستند و شاغل و یا دانشجو هستند رواج دارد.
آمارهای قابل توجه در خصوص ازدواج سفید
در کشورمان آمار دقیق و مشخصی پیرامون پدیده ازدواج سفید ارائه نشده است و این مسئله صرفاً به عنوان یک نگرانی و دغدغه معرفی شده است. متاسفانه بسیاری از رسانه‌ها و مسئولان ذی ربط اقدام به چشم پوشی از موضوع ازدواج سفید کرده اند که آن چنان جالب توجه به نظر نمی‌رسد. چرا که این مسئله‌ای است که در بطن جامعه وجود داشته و آمارهای غیررسمی از رشد و افزایش روز افزون آن سخن به میان آورده است. بنابراین لازم است که در بستری آزاد و تحلیلی به موضوع ازدواج سفید پرداخته شود و جنبه‌های اجتماعی و اخلاقی آن برای عموم مردم تشریح گردد.
آمارهای ازدواج سفید در امریکا اذعان می‌دارد که بیش از دو سوم زوج‌های این کشور، قبل از ازدواج رسمی و قانونی، اقدام به زندگی در زیر یک سقف را داشته‌اند.
در سال ۱۹۹۴، حدود ۳/۷ میلیون زوج آمریکایی بدون ازدواج رسمی در کنار یکدیگر و زیر یک سقف زندگی می‌کردند و نزدیک به اواخر دهه ۱۹۹، حداقل ۵۰ تا ۶۰ درصد زوج ها، قبل از ازدواج رسمی، با هم زندگی می‌کردند. همچنین این در حالی است که تا قبل از سال ۱۹۷۰، زندگی زن و مرد بدون ازدواج رسمی در ایالات متحده غیرقانونی و جرم محسوب می‌شد. بر اساس آمارهای رسمی مراجع ذی ربط کشور آمریکا؛ از سال ۱۹۶۰ تا سال ۲۰۰۰ میلادی ، تعداد زوج هایی که خارج از چارچوب ازدواج رسمی با هم زندگی کرده‌اند، ده برابر شده و در حال حاضر، زندگی مشترک بدون ازدواج رسمی، به موضوعی عادی در روند آشنایی زن و مرد در زندگی اجتماعی کشور امریکا مبدل گشته است.
بنابراین مشخص می‌شود که پدیده ازدواج سفید در بخش اعظمی از جامعه آمریکا پذیرفته شده است و دارای خاصیت هنجار شکنانه و غیر اخلاقی نمی‌باشد.
ازدواج سفید؛ پدیده‌ای غیر قابل هضم نزد جامعه ایرانی
همانطور که در مطالب بالا عنوان نمودیم جامعه ایرانی به دلیل ریشه های فرهنگی برگرفته شده از دین اسلام و مذهب شیعه و فرهنگ ایرانی به هیچ وجه نمی‌تواند مسئله ازدواج سفید را در بین زنان و مردان پذیرا باشد. بررسی ابعاد جامعه شناسانه و تحلیل نظام فکری جامعه ایرانی، یک موضوع مهم و اساسی در خصوص پدیده ازدواج سفید است که بایستی در محفل‌های آکادمیک و جلسات کارشناسانه مورد توجه قرار گیرد و پرداختن به این مباحث خارج از چارچوب این نوشتار می‌باشد.
در واقع جامعه ایرانی ازدواج را فقط و فقط در چارچوب قانونی و رسمی پذیرا می باشد و شروع و برقراری رابطه زناشویی در بستری به نام ازدواج سفید را امری غیر اخلاقی و نامطمئن تلقی می‌کند. همچنین قانون حاکم بر جمهوری اسلامی ایران؛ برقراری ارتباط خارج از چارچوب شرعی را غیر قانونی می‌داند و برای این تخطی از قانون، مجازات‌هایی نیز تعیین کرده است. این مسائل به طرزی در قوانین کشور حائز اهمیت بوده و قانونگذار با جدیت و حساسیت در خصوص آن تعیین و تکلیف کرده است که باعث بازدارندگی و جلوگیری از رشد پدیده ازدواج سفید شده است. حتماً مستحضرید که رابطه جنسی زن و مرد در ایران بایستی در چارچوب شرعی و عقد نکاح صورت پذیرد و خلاف این موضوع به منزله گناه و جرم در نظر گرفته می‌شود.
با همه اوصاف و اینکه آداب و رسوم و فرهنگ کشورمان پذیرای ازدواج سفید و این نوع از ناهنجاری‌ها می‌باشد، در سال‌های اخیر شاهد این موضوع هستیم که برخی از جوانان با تحت تاثیر قرار گرفتن از فرهنگ‌های غربی وارداتی که از طریق رسانه‌ها و سایر طرق به کشور راه پیدا کرده است؛ اقدام به انتخاب شیوه ازدواج سفید برای زندگی مشترک خود را گرفته اند و توجیه‌ها و دلایل مهمی نیز در این خصوص ارائه می‌نمایند که برخی از این دلایل اندکی تامل برانگیز و موجه به نظر می‌رسد.
اگر چه ازدواج سفید بستری غیر سنتی برای شروع زندگی مشترک بوده و از لحاظ قانونی، شرعی و عرفی غیر قابل هضم تلقی می‌شود ولی بایستی ریشه های این موضوع را در شرایط اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و… جامعه ایرانی جست و جو کرد و نباید به صورت کورکورانه این پدیده را به صورت کامل مرتبط به هجمه و نفوذ فرهنگ غربی وارداتی در نظر گرفت
ازدواج سفید از نگاه فرهنگ ایرانی
برخی فعالان زن ازدواج سفید را نوعی انتخاب آگاهانه زنان در تقابل با “قوانین تبعیض‌آمیز ازدواج در ایران” می‌دانند و معتقدند نگاه منفی به این پدیده کمرنگ‌تر شده است. اما کامیل احمدی جور دیگری فکر می‌کند. او اعتقاد دارد این نوع سبک زندگی بین قشر کمی از نسل جوان که به نوعی برابرخواهی جنسیتی رسیده‌اند طرفدار دارد. به نظر احمدی در این میان دسته‌ای هم وجود دارد که برای تسهیل رابطه جنسی، پیدا کردن همدم و صرفا تجربه‌ای جدید به ازدواج سفید اقدام میکنند.
کامیل احمدی در ادامه می‌گوید: «فعلا در فرهنگ ایرانی که برگرفته از سنت و شرع است، به ازدواج سفید به طور عمومی به عنوان پدیده‌ای “وارداتی” و” ناپسند” نگاه می‌شود. قبول ازدواج سفید، حق بر بدن و انتخاب نوع و سبک زندگی در بین عموم مردم هنوز جا نیفتاده است.»
به گزارش خبرگزاری شبستان در ۲۵ مهر ۹۶ مدیرکل تبلیغات اسلامی گیلان، جمال یاری، ازدواج سفید و جشن طلاق را زائده شبکه‌های ماهواره‌ای وابسته به کشورهای غربی دانست و گفت: «دشمن برای بی‌هویت کردن جوانان و ترویج بی‌بند و باری در جامعه از هیچ تلاشی دریغ نخواهد کرد و بنابراین تقویت باورها و اعتقادات دینی مردم به ویژه نسل جوان جامعه آنان را از تهدیدها و آسیب‌های اجتماعی موجود مصون می‌سازد.»
مهم‌ترین معایب و نقص‌های ازدواج سفید
با همه گفته‌هایی که داشتیم متوجه شدید که ازدواج سفید برای جامعه ایرانی غیرقابل هضم بوده و دچار مشکلات و اشکالات زیادی است. اگر بخواهیم مهم‌ترین معایب و نقص‌های ازدواج سفید را در جامعه ایرانی عنوان نماییم، می‌توانیم به موارد ذیل اشاره داشته باشیم:
- عدم تعهد و وفاداری
- خیانت جنسی زوجین به یکدیگر
- ازدواج سفید برای بسیاری از زنان و مردان به منزله خوش گذرانی و تفریح تعریف شده است.
- بروز مشکل در روابط خانوادگی
- عدم پذیرش و حمایت عاطفی و مالی از طرف خانواده‌ها
- توسعه فساد در جامعه در شرایطی که فهم لازم برای ازدواج سفید وجود ندارد.
- نقص در ستون‌های خانواده ایرانی
ترویج آزمایشی شدن مقوله ازدواج، موقتی شدن و عدم تعهد پذیری طرفین در ازدواج سفید باعث ممانعت از این موضوع می‌شود که بسیاری از جوانان از فواید ازدواج رسمی برای طرفین غافل شوند. جمع کثیری از روانشناسان بر این باورند که عدم قطعیت درمورد ثبات و طول عمر روابط مربوط به ازدواج سفید، سرمایه گذاری در آن را برای هر دو طرف خطر ساز می نماید. از سوی دیگر؛ گذراندن زندگی با یک شخص به جای ازدواج کردن با وی، جذابیت مقوله ازدواج را برای اشخاص کم می‌نماید و حتی در صورت پذیرش ازدواج دائم با همان فرد یا فرد دیگر، احتمال موفق شدن این اشخاص در زندگی مشترک و زناشویی به مراتب کمتر است.