دنیای کودکی یکی از حساس ترین دوره زندگی هر فردی است چون در این دنیا همه چیز دوست‌داشتنی و شاد است و کمتر دغدغه‌ای در آن وجود دارد. یکی از مسائلی که خیلی از کودکان با آن برخورد دارند، این است که گاهی خود را به جای یک شخصیت خاص می‌بینند و همین مساله اگر طولانی شود ممکن است موجب نگرانی والدین شود، در صورتی که باید بپذیریم تخیل و هم ذات پنداری بخش جدا ناپزیری از دنیای کودکان است. معمولا کودکان با مشاهده انیمیشن‌های مختلف و قصه‌های تخیلی، علاوه بر اینکه حس‌های پنجگانه‌شان با این قصه‌ها درگیر میشود، قوه تخیلشان هم به کار اضافه میشود و شروع به خیال‌پردازی کرده و از محدودیت‌های دنیای واقعی عبور کرده و در دنیای خیال برای خود شخصیتی نزدیک با قهرمان داستان با ویژگی شخصیتی اغراق‌آمیزش می‌آفرینند. در واقع الگو‌پذیری یکی از ویژگی‌های طبیعی فرد است و به رشد ذهنی او کمک میکند، اما نکته قابل‌تامل این است که در هر موضوعی تعادل حرف اول را می‌زند. کودکانی که ساعت‌های طولانی با جامعه مجازی در ارتباط هستند، از دنیای واقعی فاصله می‌گیرند و در این مواقع هم ذات‌پنداری حالت مرضی به خود می‌گیرد و احتمال انجام رفتارهای پرخطر در این کودکان وجود دارد، دنیای مجازی باید محدود باشد و والدین با نظارت برای کودکان برنامه روزانه تنظیم کنند تا مهارت‌های لازم در دنیای واقعی در کودکان پرورش یابد. یکی دیگر از راهکارهای پیشگیری از افراط کودکان تشویق آنها برای شرکت در بازی‌های گروهی است.
خیال پردازی نشانه چیست؟
خیال پردازی دری به سوی ساختن فضای ذهنی کودک است، کودک با استفاده از تخیلاتش با شما صحبت میکند، افکار و دغدغه‌های خودش را نشان می دهد و لازم است که والدین با این مسئله بسیار اگاهانه برخورد کنند. طبیعتا خیال پردازی نشانه ساختار سالم و پیشرفته مغز و عملکرد مناسب هوش کودک است، اما اگر رها شود و محدوده آن مشخص نشود می تواند آسیب برساند.
دوست خیالی کیست؟
کودکان در حدود سه سالگی دوست خیالی پیدا می‌کنند و ممکن است تا هفت سالگی این دوست همراهشان باشد، اوج این مسئله بین سنین چهار تا شش سالگی است. دوست خیالی غالبا یک شخصیت کارتونی یا موجودی که شکل آن به صورت دقیق مشخص نیست و ساخته شده ذهن کودک بوده، این دوست می‌تواند مثل اشکال هندسی یا یک وسیله باشد. بیش از ۶۰ درصد کودکان دوست خیالی دارند، کابوس‌های شبانه هم معمولاً همزمان با دوست خیالی در کودکان آغاز میشود؛ منشأ تخیل به کارتون‌ها بر می‌گردد و امری کاملاً طبیعی است. کودک وجود دوست خیالی را واقعی میداند بنابراین والدین نباید این دوست را انکار کنند و به کودک بگویند که چنین دوستی وجود ندارد بلکه در حد معقول به این موجود خیالی احترام بگذارند و آن را بپذیرند. البته گاهی اوقات کودک از وجود دوست خیالی سوء استفاده می‌کنند، برای مثال کار بدی را انجام می‌دهند و آن را به گردن دوست خیالیشان می‌اندازند، والدین در این جا باید وارد عمل شوند و بگویند که قانون خانه ما این است که هیچکس کار بد انجام ندهد و این قانون برای همه اعضای خانواده صادق است.
خیال پردازی چه موقع نگران‌کننده است؟
اگر بیشتر از شش ماه تنها دوست کودک، دوست خیالی‌اش بوده و کودک تمایلی به برقراری ارتباط با همسالانش را نداشته باشد در این صورت مراجعه به روانشناس ضروری است؛ همچنین در برخی موارد کودکان با نگرانی می‌گویند که دوست خیالیشان آنها را کنترل و مجبور به انجام کارهای بد یا خطرناک میکند در این مواقع هم خیال‌پردازی کودکان خطرناک است؛ اگر کودکان از دوست خیالیشان بترسند در این صورت هم باید کودک نزد روانشناس برود، هرچند کودکان معمولا ًبا ورود به مدرسه دوست خیالیشان را از دست می‌دهند، اما در برخی موارد پس از ۹ سالگی دوست خیالی کودکان همچنان وجود دارد که مراجعه به روانشناس کودک ضروری است.
راهکار رهایی از خیال پردازی
برخی خانواده‌ها والدین درک درستی از نحوه برخورد با خیال پردازی‌های کودکان ندارند و با دید تمسخر با کودک خیال پرداز رفتار می‌کنند و به جای هدایت رویاها در مسیر رشد و افزایش خلاقیت کودک، او را از خیال پردازی منع می‌کنند. کودکان چه پسر و چه دختر هردو با الگوهای مهم زندگی‌شان هم ذات پنداری می‌کنند، برای مثال در پسر‌ها بیشتر قدرت و توانایی انجام کارهای فوق‌العاده و در دختر‌ها ویژگی‌هایی مانند جمال و داشتن چوب جادویی برای خلق دنیایی زیبا و آرام نمایان میشود.
یکی از روش‌های ابراز علاقه و توجه نسبت به کودک، گوش کردن به گفته‌ها و خواسته‌هایش است. اگر شما شنونده خوبی باشید و فوری در برابر افکار و احساسات کودک خود واکنش نشان دهید، این فرصت را برایش فراهم کرده‌اید که روش درست برخورد با مشکلات را بیاموزد زیرا صبر و درک والدین بسیار مهم‌تر از ارائه سریع راه‌حل به کودک است. از طرف دیگر، اگر بدون تقاضای کمک از سوی کودک، دائم به فکر یاری رساندن به او باشید، قدرت یافتن راه‌حل را از کودک سلب کرده و او را فردی متکی و وابسته به خود بار آورده‌اید، در حالی که گوش دادن فعال، می‌تواند کودک را تشویق به یافتن راه‌حل مشکل کند و ارزش‌هایی مانند استقلال، مسوولیت‌پذیری، اعتماد به نفس و بالندگی را در او رشد دهد.
توجه نشان دادن فراتر از حضور جسمانی است برای مثال، توجه به کودک حین تماشای کارتون آن چیزی نیست که او نیاز دارد، بلکه او به «زمانی مفید» نیاز دارد تا بتواند تمام توجه و تمرکز والدینش را معطوف سخنان و حرکات خود کند. منظور از زمان مفید وقتی است که پدر و مادر وارد دنیای ذهنی کودکشان می‌شوند، با او به بازی می‌پردازند، به داستان‌های خیالی‌اش گوش می‌کنند و دنیا را از دید او می‌بینند.
قوه خیال کودک باید متعلق به خودش باشد اما می‌بینیم که کارتون های علمی تخیلی و انواع بازی‌های ویدئویی، دنیاهایی خیال‌انگیز و ساختگی پیش روی کودکان می‌گشایند که البته نفس وجود آنها بی‌ضرر است اما اگر کودکی به طور افراطی تحت‌تاثیر تصاویر خیال‌انگیز قرار گیرد، طبیعی است که نمی‌تواند قوه تخیل خود را به درستی به کار بیندازد. به طور مثال اگر کودک می‌گوید من پرواز میکنم شب ها به او بگویند: «چقدر جالب! منم میتونم توخواب شبا و روزا پرواز کنم!» بنابراین زمینه تخیل را نباید در کودک از بین برد. هرگز به کودک نگویید: «خالی نبند یا دروغ نگو!» هرگز در مورد نادرست یا درست بودن و واقعی یا تخیلی بودن آن با کودک بحث نکنید. به آرزوهای پنهان در گفته‌هایش توجه و او را درک کنید. برای توانایی بیان او ارزش قائل شوید و در مورد اینکه اگر داستان او واقعیت پیدا می‌کرد چقدر جالب بود، نظر بدهید. حتی می‌توانید داستان او را بنویسید یا رکورد کنید یا کمک کنید قصه‌اش را نقاشی کند. در مجموع والدین باید به تخیل کودک خود بها دهند.