درمان بیش فعالی در کودکان

درمان افراد بیش فعال به دو صورت انجام می گیرد:

درمان غیر دارویی

در بیشتر موارد درمان غیر دارویی به افراد بیش فعال توصیه می شود که انواع مختلفی دارد:

آموزش به والدین:

 به دلیل ارتباط زیاد کودکان با والدین عدم آگاهی والدین نسبت به تربیت کودکان می تواند عواقب بسیار منفی را به دنبال داشته باشد. به عنوان مثال والدین ناآگاه در ارتباط با کودکانشان به طور ناخداگاه آنها را تحقیر و سرزنش می کنند که باعث عصبانی شدن، پایین آمدن عزت نفس و همچنین افسردگی می شود که آگاه سازی والدین می تواند تا حدودی خطر احتمال به این بیماری های روانی را کاهش دهد. لازم است والدین به چند نکاتی که در ادامه به آن می پردازیم توجه کنند:

ایمن کردن منزل: کودکان بیش فعال به دلیل داشتن حرکات مختلف و زیاد ناخود آگاه در معرض خطر قرار می گیرند. پس برای جلوگیری از آسیب های مختلف، ایمن سازی منازل می تواند تا حدی در این زمینه موثر باشد. به عنوان مثال برای افراد بیش فعال لازم است تا وسایل شکستنی را از دسترس خارج کنیم و در محل مناسب بگذاریم، درها و پنجره ها را با حفاظ مناسب مجهز کنیم، وسایل تیز و برنده مثل چاقو و قیچی را از دسترس خارج کنیم، تا حد امکان برای کف منزل از سرامیک استفاده نکنیم و وسایل نرم تری مانند فرش را جایگزین آن کنیم.

کنترل:کنترل به معنی زیر نظر گرفتن فعالیت ها جهت اطمینان از این که اقدامات به طور برنامه ریزی شده پیش رود که به سه دسته تقسیم می شود:

• کنترل پیشایندی: برای پیشگیری از خطرات احتمالی لازم است که والدین از قبل آموزش‌هایی را به کودکان خود بدهند و باید به آنها گوش زد کنند که اگر به نکاتی که به آنها آموزش داده شده است گوش دهند می توانند تا حدودی از پیش آمدن خطرات احتمالی جلوگیری کنند. آموزش راه رفتن در راه پله‌ها، رد شدن از خیابان، پوست کندن میوه و… نمونه هایی از این آموزش ها می باشد.

• کنترل فرآیندی: خطرات احتمالی در این مرحله از کار در حین انجام فعالیت ها صورت می‌گیرد. انجام حرکات تکانشی کودکان بیش فعال به منظور جلب توجه اطرافیانش است که اصلاح اشتباه آنها حین انجام فعالیت کودکان باید انجام گیرد. به عنوان مثال اگر والدین شاهد پرخاش کردن کودک خود نسبت به دوست او بودند باید در همان لحظه رفتار اشتباه فرزندشان را به او متذکر شوند و به کودک بفهمانند که این کار موجب آزار و اذیت اطرافیانش می شود.

• کنترل پسایندی: این مرحله بعد از انجام فعالیت های کودک انجام می گیرد که می تواند به دو صورت تشویقی یا تنبیهی باشد. به عنوان مثال اگر کودک توانست در جمع رفتار خودش را کنترل کند باید او را تشویق کرد که این تشویق می تواند به صورت زبانی، خرید هدیه و یا گردش بردن او باشد، که تشویق کودک تاثیر زیادی در رفتار او دارد. از طرفی دیگر برای رفتار نادرست کودک هم باید تنبیهی در نظر گرفته شود. البته باید در نظر گرفت که منظور از تنبیه، تنبیه بدنی نمی باشد بلکه حذف یک محرک خوشایند است که منجر به خاموشی رفتار مورد نظر می شود. 

حل مسئله:

مهارت حل مسئله تنها مختص کودکان بیش فعال نمی باشد بلکه تمامی کودکان می بایستی این مهارت را به درستی یاد بگیرند. اما در کودکان بیش فعال این مهارت اهمیت بیشتری پیدا می کند زیرا این افراد اولین راه حلشان در مواجه با مشکل آسیب رساندن به خود و اطرافیانش است.
این مهارت می تواند توسط والدین صورت بگیرد. در صورتی که والدین آگاهی لازم برای آموزش دادن به کودک خود هنگام مواجهه با مشکلات را ندارند، مشورت با روانشناس بسیار ضرروری است.
بهترین مکان برای آموزش این مهارت ها به کودک محیط هایی مثل مهد کودک، مدرسه، بوستان، مهمانی و… می باشد که می توانیم مشکلات احتمالی را به درستی برای کودک خود شرح دهیم و بعد از آن راه حل مناسب برای مواجه با مشکلاتش را به او آموزش دهیم. در ادامه به چند مثال راجب چگونگی آموزش‌های کودک که امری کاملا ضروری است اشاره می کنیم:

از کودک پرسیده شود اگر در مدرسه یا پارک کسی از دوستانت بخواهد وسیله ات را به زور از تو بگیرد عکس العملت در این موقعیت چیست؟ در این حالت کودکانی ک اعتماد به نفس کمی دارند و مضطرب هستند می گویند وسیله را به دوستم می دهم یا گریه می کنم در حالی که کودکان قدرت طلب و بیش فعال می گویند که او را کتک میزنم یا ناسزا می گویم و اما آموزش درست به کودک در هنگام رو به رو شدن با چنین مشکلی این است که باید با صدای بلند به دوستت اعلام کنی که این وسیله برای من است و تو حق نداری آن را از من بگیری. در صورت تکرار شدن این مشکل باید به معلم خود مراجعه کنی و از او کمک بخواهی.

از کودک پرسیده شود اگر هنگام بازی دوستانت، تو را به دلیل نداشتن مهارت کافی به بازی راه ندهند یا تورا مسخره کنند و از بازی بیرونت کنند عکس العمل تو در این موقعیت چیست؟
در این حالت کودکانی که مضطرب هستند و از اعتماد به نفس خوبی برخوردار نیستند از بازی بیرون می آیند، احساس تنهایی می کنند و یا گریه می کنند. اما کودکان بیش فعال با دوست خود دعوا می کنند، او هم متقابلا دوست خود را مسخره می کند، با دوست دیگرشان تیم تشکیل می‌دهند و یا بازی را خراب می کنند.

اما جواب و آموزش صحیح به کودک، در مواقع روبه رو شدن با چنین مشکلی این است که باید محکم و با صدای بلند به دوستت بگویی تو حق مسخره کردن من را نداری، من هم مثل شما بازی را تمرین می کنم و یاد می گیرم. ما همه با هم بازی می کنیم و تو نمی توانی بگویی چه کسی بازی کند و چه کسی نه و در آخر دلیل مخالفت دوستت را بپرسی و به او بگویی من خوشحال می‌شوم از این که با تو دوست باشم اما اگر تو تمایلی نداری مشکلی نیست من دوستان زیاد دیگری دارم.

پرورش حواس پنجگانه:

کودکان بیش فعال معمولا از لحاظ حسی ضعیف هستند به همین دلیل تقویت حواس پنجگانه آنها تاثیر زیادی دارد. اما باید اختلالشان را با کودکانی که دارای اختلال حسی هستند اشتباه نگیریم که در ادامه به تفاوت های میان این دو اختلال اشاره می کنیم. مطلبی که در این مورد باید بدانیم این است که تقویت حواس پنجگانه باعث افزایش تمرکز در کودک بیش فعال می شود چرا که این تمرینات توجه کودک را به محیط اطراف بیشتر از قبل جلب کرده و باعث کمک به درمان او می شود.
مثلا برای تقویت حس بینایی کودک می‌توان با استفاده از مکعب های چوبی یا لوگوهای رنگی سازه ای را بسازیم و از او بخواهیم چیزی همانند شکلی که ساختیم بسازد. برای تقویت حس شنوایی می توان دستورات شنیداری مختلف به او بدهیم. مثلا به او بگوییم اسباب بازی سبز را به زیر میز آبی رنگ منتقل کن و چندین بار این کار را به شیوه های گوناگون تکرار کنیم تا حس شنوایی کودک تقویت شود. برای تقویت حس چشایی می توانیم چشمان کودک را ببندیم و از او بخواهیم که غذاهای مختلف را بو کند و بچشد و نوع و مزه غذا را تشخیص دهد. برای تقویت حس لامسه می توان بازی لمس اشیا با چشمان بسته را در نظر بگیریم به طوری که پس از لمس کردن میزان زبری یا نرمی شیء را تشخیص دهد.

خودگویی:

از ویژگی های چشمگیر کودکان بیش فعال حواس پرتی و فراموش کاری است. که برای حل این مشکل باید کودک را وادار به تکرار دستورات و جملات کرد تا بخش زیادی از این مشکل حل شود و باعث می شود میزان حرف شنوی آنها را به دلیل تمرکز بیشتر بر روی دستورات بالاتر ببرد. مثلا هنگامی که از کودک درخواست می کنیم بشقاب را بیاورد باید به او گفته شود که در طول مسیر مدام لغت بشقاب را با خود تکرار کند تا تمرکز بیشتری بر روی کار خود داشته باشد و منجر به فراموش کردن دستور نشود.

نکته: هر چه جملات و دستورات از سمت والدین کوتاه تر، خلاصه تر و واضح تر باشد امکان حرف شنوی او بیشتر می شود.

ورزش:

یکی از راه های درمان اختلال بیش فعالی که خیلی هم مهم است ورزش کردن است. هر چه کودک در طول روز بیشتر ورزش کند و انرژی مصرف کند به همان میزان هم رفتار های تکانشی او کمتر شده و در  نتیجه کمتر به اطرافیان خود آسیب می رساند. نکته ای که در انتخاب نوع ورزش وجود دارد این است که اگر ورزشی مثل دوچرخه سواری، شنا، صخره نوردی و کوه نوردی را انتخاب کنند که همزمان نیم کره راست و چپ مغز را درگیر کند، یعنی همزمان دست و پای خود را به حرکت در بیاورد هماهنگی مغز با بدن بالاتر رفته و درمان سریع تر انجام خواهد گرفت.

برنامه غذایی:

مصرف مواد غذایی حاوی کافئین، مواد نگه دارنده و انواع خوراکی ها مثل کنسرو، نوشابه، شیرکاکائو، شکلات و… برای کودکان بیش فعال توصیه نمی شود.

تنظیم نور:

از قرار گرفتن در معرض نور های سفید جلوگیری شود زیرا لامپ های مهتابی هیجان کودک را بالا برده و او را دائما بی قرار می کند. به همین دلیل هر چه کمتر در معرض نور سفید قرار بگیرد رفتار های تکانشی او هم کمتر می شود.

2) درمان دارویی

اگرچه درمان دارویی برای کودکان بیش فعال توصیه نمی شود اما به طور معمول با توجه به شدت اختلال کودک از داروهایی استفاده خواهد شد که با تاثیر بر روی قشر مغز و تالاموس، کاهش تحرک و بی قراری، افزایش تمرکز در پی خواهد داشت. ریتالین، ریسپریدون، دگزامفتامین، آنوموگستین و  Maolsاز جمله دارو هایی هستند که می توان به آن اشاره کرد.

نکته ای که در مصرف داروها باید به آن توجه کرد این است که نباید به مدت طولانی و به طور مداوم استفاده شود زیرا فقط برای شروع بازی درمانی به کار می روند و به هیچ وجه نباید بدون توصیه پزشک و از روی شنیده هایمان چنین داروهایی را برای کودکانمان تجویز کنیم.