استرس به هرگونه عامل یا فشار روان شناختی گفته می‌شود که از بیرون یا درون بر بدن انسان وارد می‌شود. استرس را میتوان در 3 دسته «خوب»، «خنثی» و «بد» تقسیم بندی کرد، استرس‌های خوب شامل خبرهای خوب، تغییر مقطع تحصیلی، جابه‌جایی و نقل مکان به خانه جدید برای کودک است. استرس‌های خنثی چون اخبار زلزله، تصادف، و… هستند که تأثیر مستقیمی روی کودک و خانواده‌اش ندارد. ولی استرس‌های بد مانند فوت، جدایی والدین، تنبیه‌های بدنی و آزار جنسی استرس‌هایی با شدت بیشتر و اثرات پایدارتری در کودکان ایجاد می‌کنند. زمانی که استرس سیستم دفاعی روانی کودک را نا متعادل میکند، معمولا خود را به صورت علایم جسمانی بروز می‌دهد، به عنوان مثال تنگی نفس، تیر کشیدن قفسه سینه، دل درد و تپش قلب از جمله علایم جسمانی، گوشه‌گیری، گیجی، بی‌تمرکزی، بی‌علاقگی به بازی یا صحبت کردن با دیگران و افت تحصیلی از علایم روانشناختیِ ناشی از استرس در کودکان است.
مدیریت استرس کودکان
اکثر والدین در هنگام مواجهه با علایم استرس در کودک شروع به سوال پرسیدن از او می‌کنند و با حالت بازپرسی از کودک میخواهند که دلیل استرس و تنش‌های روانی خود را فورا بگوید، اما اگاه نیستند که کودکان نمی‌توانند احساسات خود را به خوبی بیان کنند. راه حل ابتدایی صحبت کردن با کودک به زبان خودش است، یعنی زبان کودکی، والدین باید سعی کنند از روش‌های کودکانه به دنیای فرزندان‌شان راه پیدا کنند، او را بشناسند و به تدریج با او دوست شوند. والدین میبایست زمان بیشتری را به کودکان خود اختصاص دهند و هیچ‌گاه برای پیدا کردن دلیل استرس او عجله نکنند. صبور باشند، و این را بدانند که 90 درصد مشکلات با بیان استرس برطرف می‌شوند.بهترین راهکار به جای پرسیدن سوالات مستقیم، به شکل غیرمستقیم است برای مثال با داستان‌پردازی از کودک بخواهید درباره مشکلش با شما صحبت کند. به هیچ عنوان به کودک خود توهین نکنید. اصطلاحات مثبتی که بار تحقیر دارند را بکار نگیریند و سعی نکنید کودک خود را واردار به تغییر در رفتارش کنید. بسیاری از کودکان در جمع‌های خانوادگی، هنگام تفریح و تماشای تلویزیون حرف‌‌های خود را بیان می‌کنند.کودکان از والدین میخواهند تا حد ممکن از بحث‌های خانوادگی، گفتن مشکلات مالی و بازگویی اخبار حوادث در خانه خودداری کنند.
بسیاری از کودکان مضطرب، به مرورِ زمان، وسواسی می‌شوند، مثلا شرایط را مدام چک می‌کنند، سوالات تکراری می‌پرسند و رفتارهای تکراری از خود نشان می‌دهند که نشان از رفتار وسواسی ناشی از استرس است.
علائم استرس در کودکان
غالبا کودکان از استرسی که بر آنها وارد می‌شود باخبر نیستند و تنها والدین می‌توانند با مشاهده‌ی علائم و نشانه‌های فیزیکی و احساسی یا تشدید حالات نامناسب کودک، از وجود استرس در کودکان خود باخبر شوند.
برخی از نشانه‌های فیزیکی استرس در کودکان
- کاهش اشتها یا تغییرات دیگر در عادات غذایی کودک.
- سردرد، دل‌درد یا دردهای شکمی بی‌دلیل.
- کابوس‌های شبانه یا اختلال در خواب کودک.
برخی از نشانه‌های رفتاری استرس در کودکان
- نگرانی و اضطراب.
- بروز یا تشدید ترس (ترس از تاریکی، تنهایی یا غریبه‌ها).
- ناتوانی در استراحت کردن.
- وابستگی شدید به والدین.
- عصبانیت، گریه و ناله.
- ناتوانی در کنترل احساسات.
- رفتار توأم با پرخاشگری و لجبازی.
روش مقابله با استرس کودکان
کودکان هم به روش های سالم و هم نا سالم با استرس مقابله می‌کنند و هر چند ممکن است به هیچ وجه در مورد مشکلات خود با شما حرف نزنند، اما حتما از والدین خود توقع دارند تا به آنها در حل کمک کنند. اگر مشکل خاصی منجر به استرس کودک‌تان می‌شود، باید درمورد آن با کودک صحبت کنید و با هم به‌دنبال راه چاره‌ای برای حل مشکل باشید. کودک را به ارائه‌ی راهکاری برای حل مشکل تشویق کنید. اگر لازم شد، می‌توانید از روش طوفان فکری استفاده کنید اما همه‌ی کارها را خودتان انجام ندهید.
هر وقت به استرس های کودک خود توجه می‌کنید، بهتر است توجهتان به شکل کلامی باشد تا وی متوجه آن شود. از کودک خود بخواهید آنچه باعث ناراحتی‌اش می‌شود را به شما بگوید. با دقت و با آرامش به فرزند خود گوش دهید، از قضاوت‌های زود هنگام، سرزنش، سخنرانی یا حرف زدن در مورد اینکه اگر شما جای او بودید چه کاری انجام می‌دادید، خودداری کنید. مسئله اصلی این است که به نگرانی‌ها و احساسات فرزند خود گوش دهید.
- به طور خلاصه در مورد احساسات فرزند خود نظر دهید.
- بیان احساساتش را به او یاد بدهید.
- حال و هوای فرزند خود را تغییر دهید.
- در کنار کودک باشید.
- سعی کنید صبور باشید.
- عامل استرس را محدود کنید.
- مشکل را بزرگ نکنید.