خشم احساسی طبیعی و سالم است. اما درک تفاوت میان احساس خشم و رفتارهای پرخاشگرانه (عصبانیت) برای بسیاری از کودکان دشوار است. عصبانيت كودكان نه تنها عجيب نيست بلكه واكنشي طبيعي است. متخصصين دانشگاه بریتیش کلمبیا بر اين باوراند كه تغييرات خلق و خو در كودكان كم سن و سال به ويژه عصبانيت هاي سريع و شديد، جزئي از چرخه رشد طبیعی آنها است.
کج خلقی و پرخاشگری یک کودک وقتی رخ میدهد که او قادر نیست انگیزه های عاطفی خود را تنظیم کند و این منجر به از دست دادن کنترل نفس می‌شود. عصبانیت و کج خلقی در کودکان از 18 ماهه که بیش ترین عمومیت را دارند شروع و در چهار سالگی شروع به کاهش می‌کند اما در مواردی حتی بعد از این محدوده سنی نیز ادامه پیدا می‌کند. پسرها پرخاشگرتر از دخترها هستند. این تفاوت در غالب فرهنگ ها و تقریباً در همه سنین دیده می شود. پسرهابیش از دخترها پرخاشگری بدنی و لفظی دارند. از سال دوم زندگی این تفاوت ها آشکار می شود.
براساس مطالعات مشاهده ای در مورد کودکان نوپای بین سنین ۱ تا ۲ سال تفاوت های جنسیتی از لحاظ تعداد پرخاشگری بعد از ۱۸ ماهگی ظاهر می‌شود و قبل از آن اثری از آن نیست. پسرها به خصوص وقتی که به آنان حمله می شود یا کسی مزاحم کارهایشان می شود تلافی می کنند. در یک مطالعه مشاهده ای در مورد کودکان پیش از مدرسه پسرها فقط اندکی بیش از دخترها مورد حمله قرار گرفتند، ولی دو برابر دخترها تلافی کردند. شاید این که پسربچه بالقوه پرخاشگر است یا می تواند آن را بیاموزد علتی فیزیولوژیک داشته باشد.
حالات عصبانیت
عصبانیت در کودکان حالات متفاوتی دارد، ممکن است بدنی باشد( زدن، لگد زدن و گازگرفتن) یا لفظی ( فریاد زدن و جیغ کشیدن) یا به صورت تجاوز به حقوق دیگران ( چیزی را به زور گرفتن)، بیشتر پرخاشگری های بین کودکان کوچک از نوع «وسیله ای» است. این نوع پرخاشگری به خاطر متعلقات است. کودکان از یکدیگر اسباب بازی می قاپند، یکدیگر را هل می دهند تا به خواسته خود برسند. به ندرت اتفاق می افتد که کودکان بخواهند به کسی آسیب برسانند یا از روی عصبانیت دست به پرخاشگری بزنند. وقتی خشم به سمت تنش فیزیکی پیش می‌رود، بی‌توجهی رفتار درستی نیست و ممکن است باعث آسیب به کودک یا دیگران شود. کودکی که کنترلش را از دست میدهد و خشمگین می‌شود می‌تواند برای خودش و اطرافیانش دردسرساز باشد. در این شرایط، روانشناسان معتقدند کودک باید در فضای امنی قرار بگیرد که به شما و هیچ نوع محرک عصبی دسترسی نداشته باشد. گاهی بهتر است محیط را ترک کنید، به عبارت دیگر، در دید کودک نباشید تا او هیچ توجهی دریافت نکند.
چرا کودکان به سرعت عصبانی می‌شوند
کودکان خردسال به سرعت خشمگین و عصبانی می‌شوند و البته گاه به همان سرعت هم خشم آنها فروکش می کند. طبق مطالعه اي که نتایج آن در مجله علمي معتبر نيچر، منتشر شده بچه‌ها مانند افراد بالغ به چهارچوب هاي ذهني توسعه يافته مجهز نيستند و از این رو ديد درستي نسبت به سطح انتظارات خود از اطرافيان ندارند. به همين دليل ممكن است در بسياري از موقعيت ها، مديريت رفتارها و تصميمات هرچند ساده روزمره براي آنها به شدت دشوار باشد. همچنین كودكان اغلب فاقد مهارت هاي زباني كامل و لازم براي صحب کردن در باره مسائلي هستند كه از نظرشان اهميت بالايي دارد. مي توان نتيجه گرفت كه خشم در كودكان معمولا تركيبي از دو احساس عصبانيت و ناراحتي است. اگر شما نيز يك بار ديگر بتوانيد به دوران خردسالي خود بازگرديد و تمام وقايع آن را با شعور و خودآگاهي كنوني پشت سر بگذاريد، قطعا تجربه اي هيجان انگيز برايتان خواهد بود. تنها در اين صورت است كه بزرگسالان قادر به درك عواطف عجيب و غريب كودكان و هيجانات آني آنها مي شوند
خصیصه های ذاتی
مواقعی كه کودک عصبانی می شود، میزان عصبانیت او را غالباً شخصیت او معین می‌كند. حالات حساس ، سركش ، بی دقت، پرتحرك یا پرخاشگر بودن می تواند بخش از یك شخصیت سالم و یا در نهایت یك مبارزه جو باشد. زمانی كه كودك در مرحله رشد فیزیكی یا اجتماعی قرار دارد زمینه بیشتری برای پرخاشگری و عصبانیت در او ایجاد می شود. مراحل مختلف رشد، عوامل خشم متفاوتی دارند. نكته مهم این است كه با پی بردن به ضعف رفتاری فرزندتان می توانید پرخاشگری ها ذاتی را به نقاط قوت تبدیل كنید
راهکار مهار عصبانیت کودکان
در بسياري از مواقع نمی توان به كودكي كه گرفتار خشم مقطعي و شديد شده است، واكنش خاصی نشان داد، اما واکنش مناسب خانواده می‌تواند به کوتاه کردن زمان عصبانیت كمك کند، بیشتر خانواده‌ها قوانین نانوشته‌ای درباره‌ی عصبانیت دارند که می‌گوید کدام رفتارها قابل‌قبول و کدام یک غیرقابل قبول هستند. برخی خانواده‌ها اهمیتی نمی‌دهند که درب به‌هم‌کوبیده شود یا صدا بالا برود. برخی خانواده‌ها هم تحمل این رفتارها را ندارند. قوانین خانه‌تان را بنویسید و انتظارات‌تان را در آن مشخص کنید. داشتن رفتاری محترمانه در زمان بروز خشم باید موضوع محوری قوانین عصبانیت باشد. مواردی مانند ممنوعیت پرخاشگری فیزیکی، توهین، فحش و تخریب اموال را در قوانین لحاظ کنید تا کودک بداند، نمی‌تواند در هنگام عصبانیت، اشیا را پرتاب کند، بشکند یا با زبان و اعمالش، افراد را اذیت و اشیا را نابود کند.
- بهترين راه پايان بخشيدن به خشم کودکان سکوت والدین است.
- به کودک توضیح بدهید زمانی که عصبانی است، می‌تواند چه بکند.
- کودک را با عواقب رفتارش رو‌به‌رو کنید.
- از افعال معکوس استفاده نکنید. “اینقدر به این كارت ادامه بده تا خسته بشی!”
- با تشکر و قدردانی رفتار صحیح را برجسته کنید
- محرک عصبانیت نباشید
- اگر کودک به دلیل خواسته‌ای نامعقول عصبانی شده است، تسلیم او نشوید.
تحقیقات روانشناسی ثابت کرده است، عصبانیت و پرخاشگری کودکان ممکن است در بزرگسالی نیز ادامه بیاید و درنتیجه به اهمیت اصلاح این رفتار در دوران کودکی تاکید بسیار شده است، با توجه به اینکه عصبانیت ممکن است دلایل زیادی داشته باشد، تشخیص صحیح می‌تواند بسیار کمک‌کننده باشد. ابتدا با متخصص اطفال پس از آن، با روانپزشک یا روانشناس صحبت کنید تا با هم مشکلات را بررسی کنید.